Lai de Guigemar
Guigemar, de zoon van een trouwe vazal van de koning van Bretagne, is een dappere en wijze ridder, maar ondanks zijn vele kwaliteiten heeft hij nog nooit liefgehad. Tijdens een jachtpartij probeert hij een witte hinde te doden, waarbij hij echter zelf gewond wordt. Voordat ze sterft spreekt de hinde een vloek over hem uit: zijn wonde kan slechts worden geheeld door een vrouw, die uit liefde voor hem zal lijden. Hij zal op zijn beurt evenveel afzien uit liefde voor haar. Guigemar komt terecht op een een mysterieus schip dat hem naar een land brengt waar een oude koning getrouwd is met een mooie jonge vrouw, die hij angstvallig bewaakt. De koningin stemt erin toe zijn wonde te verzorgen in haar 'gouden kooi' en ze worden verliefd. Ze wisselen een teken van trouw uit. De dame legt een knoop in zijn hemd, die zij alleen kan losmaken en Guigemar geeft haar een soort kuisheidsgordel. De geliefden worden betrapt en Guigemar moet terugkeren naar zijn land. Daar wordt hij als een held onthaald, maar hij kan alleen maar aan zijn geliefde denken. Die slaagt erin uit haar gevangenis te ontsnappen. Het mysterieuze schip brengt haar naar Brittanië, waar ze gevangen genomen wordt door Mériaduc, die verliefd op haar wordt. Dank zij haar kuisheidsgordel ontkomt ze aan zijn poging tot verkrachting. Tijdens een toernooi vinden de twee geliefden elkaar weer en herkennen elkaar aan de knoop en de gordel. Guigemar doodt Meriaduc en de geliefden worden herenigd.
Oudfranse tekst
van Marie de France
GUIGEMAR
1.
Ki de bone matire traite,
mult li peise, se bien n’est faite.
Oëz, seignur, que dit Marie,
ki en sun tens pas ne s’oblie.
Celui deivent la genz loër,
ki en bien fait de sei parler.
Mais quant il a en un païs
hume ne femme de grant pris,
cil ki de sun bien unt envie
sovent en diënt vileinie.
Sun pris li vuelent abaissier :
pur ceo comencent le mestier
del malvais chien coart, felun,
ki mort la gent par traïsun.
Nel vueil mie pur ceo laissier,
se jangleür u losengier
le me vuelent a mal turner ;
ceo est lur dreiz de mesparler.
2.
Les contes que jo sai verais,
dunt li Bretun unt fait les lais,
vos conterai assez briefment.
El chief de cest comencement
sulunc la letre e l’escriture
vos mosterrai une aventure,
ki en Bretaigne la Menur
avint al tens anciënur.
3.
En cel tens tint Hoilas la terre,
sovent en pais, sovent en guerre.
Li reis aveit un suen barun,
ki esteit sire de Liün.
Oridials esteit apelez.
De sun seignur ert mult amez ;
chevaliers ert pruz e vaillanz.
De sa moillier out dous enfanz,
un fiz e une fille bele.
Noguent ot nun la dameisele ;
Guigemar noment le dancel :
el reialme nen out plus bel.
A merveille l’amot sa mere,
e mult esteit bien de sun pere.
Quant il le pout partir de sei,
si l’enveia servir le rei.
Li vadlez fu sages e pruz ;
mult se faiseit amer de tuz.
Quant fu venuz termes e tens
que il aveit eage e sens,
li reis l’adube richement ;
armes li dune a sun talent.
Guigemar se part de la curt ;
mult i dona ainz qu’il s’en turt.
En Flandres vait pur sun pris querre :
la out tuz jurs estrif e guerre.
Lohereigne n’en Burguigne
ne en Anjou ne en Gascuigne
a cel tens ne pout hom truver
si bon chevalier ne sun per.
De tant i out mespris nature
que unc de nule amur n’out cure.
Suz ciel n’out dame ne pucele,
ki tant par fust noble ne bele,
se il d’amer la requeïst,
que volentiers nel retenist.
Plusurs l’en requistrent suvent,
mais il n’aveit de ceo talent ;
nuls ne se pout aparceveir
que il volsist amur aveir.
Pur ceo le tienent a peri
e li estrange e si ami.
4.
En la flur de sun meillur pris
s’en vait li ber en sun païs
veeir sun pere e sun seignur,
sa bone mere e sa sorur,
ki mult l’aveient desiré.
Ensemble od els a sujurné,
ceo m’est a vis, un meis entier.
Talenz li prist d’aler chacier.
La nuit somunt ses chevaliers,
ses veneürs e ses berniers.
Al matin vait en la forest ;
kar cil deduiz forment li plest.
A un grant cerf sunt aruté,
e li chien furent descuplé.
Li veneür current devant ;
li dameisels se vait tarjant.
Sun arc li portot uns vaslez,
sun hansac e sun berserez.
Traire voleit, se mes eüst,
ainz que d’iluec se remeüst.
En l’espeisse d’un grant buissun
vit une bisse od sun foün.
Tute fu blanche cele beste ;
perches de cerf out en la teste.
Pur l’abai del brachet sailli.
Il tent sun arc, si trait a li.
En l’esclot la feri devant ;
ele chaï demeintenant.
La saiete resort ariere :
Guigemar fiert en tel maniere
en la quisse desqu’al cheval,
que tost l’estuet descendre a val.
A terre chiet sur l’erbe drue
de lez la bisse qu’out ferue.
La bisse, ki nafree esteit,
anguissuse ert, si se plaigneit.
Aprés parla en itel guise :
’Oï, lasse ! Jo sui ocise !
E tu, vassal, ki m’as nafree,
tels seit la tue destinee :
ja mais n’aies tu medecine !
Ne par herbe ne par racine,
ne par mire ne par poisun
n’avras tu ja mes guarisun
de la plaie qu’as en la quisse,
des i que cele te guarisse,
ki suferra pur tue amur
si grant peine e si grant dolur,
qu’unkes femme tant ne sufri ;
e tu referas tant pur li,
dunt tuit cil s’esmerveillerunt,
ki aiment e amé avrunt
u ki puis amerunt aprés.
Va t’en de ci ! Lai m’aveir pes ! ’
5.
Guigemar fu forment blesciez.
De ceo qu’il ot est esmaiez.
Comença sei a purpenser
en quel terre purra aler
pur sa plaie faire guarir ;
kar ne se volt laissier murir.
Il set assez e bien le dit
qu’unkes femme nule ne vit,
a qui il aturnast s’amur
ne kil guaresist de dolur.
Sun vaslet apela avant.
’Amis’, fait il,’va tost poignant !
Fai mes compaignuns returner ;
kar jo voldrai a els parler.’
Cil point avant, e il remaint.
Mult anguissusement se pleint.
De sa chemise estreitement
bende sa plaie fermement.
Puis est muntez, d’iluec s’en part ;
qu’esloigniez seit, mult li est tart ;
ne vuelt que nuls des suens i vienge,
kil desturbast ne kil retienge.
Le travers del bois s’en ala
un vert chemin, ki l’en mena
fors de la landë. En la plaigne
vit la faleise e la muntaigne
d’une ewe ki desuz cureit.
Braz fu de mer ; hafne i aveit.
El hafne out une sule nef,
dunt Guigemar choisi le tref.
Mult esteit bien aparilliee ;
defors e dedenz fu peiee,
nuls huem n’i pout trover jointure.
N’i out cheville ne closture
ki ne fust tute d’ebenus ;
suz ciel n’a or ki vaille plus.
La veile fu tute de seie :
mult est bele, ki la despleie.
Li chevaliers fu mult pensis ;
en la cuntree n’el païs
n’out unkes mes oï parler
que nes i peüst ariver.
Il vait avant, si descent jus ;
a grant anguisse munta sus.
Dedenz quida humes truver,
ki la nef deüssent guarder :
n’i aveit nul, ne nul ne vit.
En mi la nef trova un lit,
dunt li pecol e li limun
furent a l’oevre Salemun
taillié a or, tut a trifoire,
de ciprés e de blanc ivoire.
D’un drap de seie a or teissu
ert la coilte ki desus fu.
Les altres dras ne sai preisier ;
mes tant vos di de l’oreillier :
ki sus eüst sun chief tenu,
ja mais le peil n’avreit chanu.
Li coverturs de sabelin
volz fu de purpre Alexandrin.
Dui chandelabre de fin or
(li pire valeit un tresor)
el chief de la nef furent mis ;
desus out dous cirges espris.
De ceo s’esteit il merveilliez.
Il s’est sur le lit apuiez ;
repose sei, sa plaie duelt.
Puis est levez, aler s’en vuelt.
Il ne pout mie returner ;
la nes est ja en halte mer,
od lui s’en va delivrement.
Bon oré ot e suef vent,
n’i a niënt de sun repaire ;
mult est dolenz, ne set que faire.
N’est merveille se il s’esmaie,
kar grant dolur a en sa plaie.
Sufrir li estuet l’aventure.
A deu prie qu’en prenge cure,
qu’a sun poeir l’ameint a port,
e sil defende de la mort.
El lit se colche, si s’endort.
Hui a trespassé le plus fort ;
ainz la vespree arivera
la u sa guarisun avra,
desuz une antive cité,
ki esteit chiés de cel regné.
6.
Li sire, ki la mainteneit,
mult fu vielz huem e femme aveit,
une dame de halt parage,
franche, curteise, bele e sage.
Gelus esteit a desmesure ;
car ceo purporte la nature
que tuit li vieil seient gelus ;
mult het chascuns que il seit cus.
Tels est d’eage li trespas !
Il ne la guardout mie a gas.
En un vergier suz le donjun
la out un clos tut envirun.
De vert marbre fu li muralz,
mult par esteit espés e halz.
N’i out fors une sule entree ;
cele fu nuit e jur guardee.
De l’altre part fu clos de mer ;
nuls n’i pout eissir ne entrer,
se ceo ne fust od un batel,
se busuin eüst al chastel.
Li sire out fait dedenz le mur,
pur metre i sa femme a seür,
chambre ; suz ciel n’aveit plus bele.
A l’entree fu la chapele.
La chambre ert peinte tut en tur.
Venus, la deuesse d’amur,
fu tresbien mise en la peinture ;
les traiz mustrot e la nature
cument hom deit amur tenir
e leialment e bien servir.
Le livre Ovide, u il enseigne
coment chascuns s’amur estreigne,
en un fu ardant le getout,
e tuz icels escumenjout,
ki ja mais cel livre lirreient
ne sun enseignement fereient.
La fu la dame enclose e mise.
Une pucele a sun servise
li aveit sis sire bailliee,
ki mult ert franche e enseigniee ;
sa niece ert, fille sa sorur.
Entre les dous out grant amur ;
od li esteit quant il errout.
De ci la que il repairout,
hume ne femme n’i venist
ne fors de cel murail n’issist.
Uns vielz prestre blans e floriz
guardout la clef de cel postiz ;
les plus bas membres out perduz :
altrement ne fust pas creüz.
Le servise Deu li diseit
e a sun mangier la serveit.
7.
Cel jur meïsme ainz relevee
fu la dame el vergier alee.
Dormi aveit aprés mangier,
si s’ert alee esbaneier,
ensemble od li ot la meschine.
Guardent a val vers la marine ;
la nef virent al flot muntant,
ki el hafne veneit siglant ;
ne veient rien ki la cunduie.
La dame vuelt turner en fuie :
se ele a poür, n’est merveille ;
tute en fu sa face vermeille.
Mes la meschine, ki fu sage
e plus hardie de curage,
la recunforte e aseüre.
Cele part vunt grant aleüre.
Sun mantel oste la pucele,
entre en la nef ki mult fu bele.
N’i trova nule rien vivant
fors sul le chevalier dormant.
Arestut sei, si l’esguarda ;
pale le vit, mort le quida.
Ariere vait la dameisele,
hastivement sa dame apele.
Tute l’aventure li dit,
mult pleint le mort que ele vit.
Respunt la dame : ’Or i aluns !
Se il est morz, nus l’enforruns ;
nostre prestre nus aidera.
Se vif le truis, il parlera.’
Ensemble vunt, ne targent mes,
la dame avant e cele aprés.
Quant ele est en la nef entree,
devant le lit est arestee.
Le chevalier a esguardé ;
mult pleint sun cors e sa belté.
Pur lui esteit triste e dolente
e dit que mar fu sa juvente.
Desur le piz li met sa main ;
chalt le senti e le quer sein,
ki suz les costes li bateit.
Li chevaliers, ki se dormeit,
s’est esveilliez, si l’a veüe.
Mult en fu liez, si la salue ;
bien set qu’il est venuz a rive.
La dame, pluranz e pensive,
li respundi mult bonement ;
demanda li cumfaitement
il est venuz e de quel terre,
e s’il est eissilliez pur guerre.
’Dame’, fet il,’ceo n’i a mie !
Mes se vus plest que jeo vus die
m’aventure, vus cunterai ;
niënt ne vus en celerai.
De Bretaigne la Menur sui.
En bois alai chacier jehui.
Une blanche bisse feri,
e la saiete resorti ;
en la quisse m’a si nafré,
ja mes ne quid aveir santé.
La bisse se pleinst e parla,
mult me maldist e si ura,
que ja n’eüsse guarisun
se par une meschine nun.
Ne sai u ele seit trovee !
Quant jeo oï la destinee,
hastivement del bois eissi.
En un hafne ceste nef vi ;
dedenz entrai, si fis folie ;
od mei s’en est la nes ravie.
Ne sai u jeo sui arivez,
coment a nun ceste citez.
Bele dame, pur deu vus pri,
cunseilliez mei, vostre merci !
Kar jeo ne sai quel part aler,
ne la nef ne puis governer.’
El li respunt : ’Bels sire chiers,
cunseil vus durrai volentiers.
Ceste citez est mun seignur
e la cuntree tut en tur.
Riches huem est de halt parage,
mes mult par est de grant eage.
Anguissusement est gelus,
par cele fei que jeo dei vus.
Dedenz cest clos m’a enserree.
N’i a fors une sule entree ;
uns vielz prestre la porte guarde :
ceo doinse deus que mals feus l’arde !
Ici sui nuit e jur enclose ;
ja nule feiz nen iere si ose
que j’en isse, s’il nel comande,
se mis sire ne me demande.
Ci ai ma chambre e ma chapele,
ensemble od mei ceste pucele.
Se vus i plest a demurer,
tant que vus mielz puissiez errer,
volentiers vus sojurnerum
e de bon quer vus servirum.’
Quant il a la parole oïe,
dulcement la dame en mercie ;
od li sujurnera, ceo dit.
En estant s’est dreciez del lit ;
celes li aïent a peine.
La dame en sa chambre l’en meine.
Desur le lit a la meschine,
triers un dossal ki pur cortine
fu en la chambre apareilliez,
la est li dameisels culchiez ;
En bacins d’or ewe aporterent :
sa plaie e sa quisse laverent,
A un bel drap de cheinsil blanc
li osterent en tur le sanc ;
puis l’unt estreitement bendé.
Mult le tienent en grant chierté.
Quant lur mangier al vespre vint,
la pucele tant en retint,
dunt li chevaliers out asez :
bien est peüz e abevrez.
Mes amurs l’ot feru al vif ;
ja ert sis quers en grant estrif,
kar la dame l’a si nafré,
tut a sun païs ublié.
De sa plaie nul mal ne sent ;
mult suspire anguissusement.
La meschine, kil deit servir,
prie qu’ele le laist dormir.
Cele s’en part, si l’a laissié.
Puis qu’il li a duné cungié,
devant sa dame en est alee,
ki alkes esteit reschalfee
del feu dunt Guigemar se sent
que sis quers alume e esprent.
8.
Li chevaliers fu remés sous.
Pensis esteit e anguissous ;
ne set uncore que ceo deit ;
mes nepurquant bien s’aparceit :
se par la dame n’est guariz,
de la mort est seürs e fiz.
’A las ! ’fet il, quel le ferai ?
Irai a li, si li dirai
que ele ait merci e pitié
de cest chaitif descunseillié.
S’ele refuse ma preiere
e tant seit orgoilluse e fiere,
dune m’estuet il a doel murir
u de cest mal tuz jurs languir.’
Lors suspira ; en poi de tens
li est venuz novels purpens,
e dit que sufrir li estoet ;
kar issi fait ki mielz ne poet.
Tute la nuit a si veillié
e suspire e travaillié ;
en sun quer alot recordant
les paroles e le semblant,
les uiz vairs e la bele buche,
dunt la dolçurs al quer li tuche.
Entre ses denz merci li crie ;
pur poi ne l’apele s’amie.
Se il seüst qu’ele senteit
e cum l’amurs la destreigneit,
mult en fust liez, mien esciënt ;
un poi de rasuagement
li tolist alques la dolur
dunt il ot pale la colur.
Se il a mal pur li amer,
el ne s’en puet niënt loër.
Par matinet einz l’ajurnee
esteit la dame sus levee.
Veillié aveit, de ceo se pleint ;
ceo fet amurs ki la destreint.
La meschine, ki od li fu,
al semblant a apareceü
de sa dame, que ele amout
le chevalier ki sojurnout
en la chambre pur guarisun ;
mes el ne set s’il l’aime u nun.
La dame est entree el mustier,
e cele vait al chevalier.
Asise s’est devant le lit ;
e il l’apele, si li dit :
’Amie, u est ma dame alee ?
Pur quei est el si tost levee ? ’
A tant se tut, si suspira.
La meschine l’araisuna.
’Sire’, fet ele, vus amez !
Guardez que trop ne vus celez !
Amer poëz en itel guise,
que bien iert vostre amurs assise.
Ki ma dame voldreit amer,
mult devreit bien de li penser.
Ceste amurs sereit covenable,
se vus amdui fussiez estable,
Vus estes bels, e ele est bele ! ’
Il respundi a la pucele :
'Jeo sui de tel amur espris,
bien me purra venir a pis,
se jeo n’ai sucurs e aïe.
Cunseilliez mei, ma dulce amie !
Que ferai jeo de ceste amur ? ’
La meschine par grant dulçur
le chevalier a conforté
e de s’aïe aseüré,
de tuz les biens qu’ele puet faire ;
mult ert curteise e de bon aire.
9.
Quant la dame a la messe oïe,
ariere vait, pas ne s’ublie.
Saveir voleit que cil faiseit,
se il veillout u il dormeit,
pur qui amur sis quers ne fine.
Avant l’apele la meschine ;
al chevalier la fait venir :
bien li purra tut a leisir
mustrer e dire sun curage,
turt li a pru u a damage.
Il la salue e ele lui.
En grant esfrei erent amdui.
Il ne l’osot niënt requerre ;
pur ceo qu’il ert d’estrange terre,
aveit poür, s’il li mustrast,
qu’el l’enhaïst e esloignast
Mes ki ne mustre s’enferté,
a peine puet aveir santé.
Amurs est plaie dedenz cors,
e si ne piert niënt defors ;
ceo est uns mals ki lunges tient,
pur ceo que de nature vient.
Plusur le tienent a gabeis,
si cume cil vilain curteis,
ki jolivent par tut le mund,
puis se vantent de ceo que funt ;
n’est pas amurs, einz est folie
e malvaistiez e lecherie.
Ki en puet un leial trover,
mult le deit servir e amer
e estre a sun comandement.
Guigemar aime durement :
u il avra hastif sucurs,
u li estuet vivre a reburs.
Amurs li dune hardement :
il li descuevre sun talent.
’Dame’, fet il, ’jeo muere pur vus ;
mis quers en est mult anguissus.
Se vus ne me volez guarir,
dunc m’estuet il en fin murir.
Jo vus requier de druërie :
bele, ne m’escundites mie ! ’
Quant ele l’a bien entendu,
avenantment a respundu.
Tut en riant li dit : ’Amis,
cist cunseilz sereit trop hastis,
d’otreier vus ceste preiere ;
jeo ne sui mie custumiere.’
’Dame’, fet il,’pur deu merci,
ne vus ennuit, se jol vus di !
Femme jolive de mestier
se deit lunc tens faire preier,
pur sei cherir, que cil ne quit
que ele ait usé cel deduit.
Mes la dame de bon purpens,
ki en sei ait valur ne sens,
s’ele trueve hume a sa maniere,
ne se fera vers lui trop fiere,
ainz l’amera, si’n avra joie.
Ainz que nuls le sace ne l’oie,
avrunt il mult de lur pru fait.
Bele dame, finum cest plait ! ’
La dame entent que veir li dit,
e li otreie senz respit
l’amur de li, e il la baise.
Des ore est Guigemar a aise.
Ensemble juënt e parolent
e sovent baisent e acolent ;
bien lur covienge del surplus,
de ceo que li altre unt en us !
Ceo m’est a vis, an e demi
fu Guigemar ensemble od li.
Mult fu delituse la vie.
Mes fortune, ki ne s’oblie,
sa roe turnë en poi d’ure,
l’un met desuz, l’altre desure.
Issi est il d’els avenu ;
kar tost furent aparceü.
Al tens d’esté par un matin
jut la dame lez le meschin.
La buche li baise e le vis ;
puis si li dit : ’Bels, dulz amis,
mis quers me dit que jeo vus pert ;
veü serum e descovert.
Se vus murez, jeo vueil murir ;
e se vus en poëz partir,
vus recoverrez altre amur,
e jeo remeindrai en dolur.’
’Dame’, fet il,’nel dites mes !
Ja n’aie jeo joie ne pes,
quant vers nule altre avrai retur !
N’aiez de ceo nule poür ! ’
’Amis, de ceo m’aseürez !
Vostre chemise me livrez !
El pan desuz ferai un pleit ;
cungié vus doins, u que ceo seit,
d’amer cele kil desfera
e ki despleier le savra.’
Il li baille, si l’aseüre ;
le pleit i fet en tel mesure,
nule femme nel desfereit,
se force u cultel n’i meteit.
La chemise li dune e rent.
Il la receit par tel covent,
qu’el le face seür de li
par une ceinture altresi,
dunt a sa char nue la ceint ;
par mi les flans alkes restreint,
Ki la bucle purra ovrir
senz depescier e senz partir,
il li prie que celui aint.
Puis l’a baisë ; a tant remaint.
10.
Cel jur furent aparceü,
descovert, trové e veü
d’un chamberlenc mal vezié,
que sis sire i out enveié.
A la dame voleit parler,
ne pout dedenz la chambre entrer.
Par une fenestre les vit ;
vait a sun seignur, si li dit.
Quant li sire l’a entendu,
unques mes tant dolenz ne fu.
De ses privez demande treis.
A la chambre vait demaneis ;
il en a fet l’us depescier :
dedenz trova le chevalier.
Pur la grant ire que il a
a ocire le cumanda.
Guigemar est en piez levez ;
ne s’est de niënt esfreez.
Une grosse perche de sap,
u suleient pendre li drap,
prist en ses mains, e sis atent.
Il en fera alkun dolent :
ainz que il d’els seit aprismiez,
les avra il tuz mahaigniez.
Li sire l’a mult esguardé ;
enquis li a e demandé
ki il esteit, e dunt fu nez,
e coment ert laienz entrez.
Cil li cunte cum il i vint,
e cum la dame le retint ;
tute li dist la destinee
de la bisse ki fu nafree
e de la nef e de sa plaie.
Ore est del tut en sa manaie.
Il li respunt que pas nel creit,
e s’issi fust cum il diseit,
se il peüst la nef trover,
il le metreit giers en la mer ;
s’il guaresist, ceo li pesast,
e bel li fust, se il neiast.
Quant il l’a bien aseüré,
al hafne sunt ensemble alé.
La barge truevent, enz l’unt mis :
od lui s’en vet en sun païs.
La nes eire, pas ne demure.
Li chevaliers suspire e plure ;
la dame regrete sovent,
e prie deu omnipotent
que il li doinst hastive mort
e que ja mes ne vienge a port,
s’il ne repuet aveir s’amie,
qu’il desire plus que sa vie.
Tant a cele dolur tenue,
que la nes est a port venue
u ele fu primes trovee.
Asez ert pres de sa cuntree.
Al plus tost qu’il pout s’en issi.
Uns damisels, qu’il ot nurri,
errot aprés un chevalier ;
en sa mein menot un destrier.
Il le conut, si l’apela,
e li vaslez se reguarda.
Sun seignur veit, a pié descent ;
le cheval li met en present.
Od lui s’en vait ; joius en sunt
tuit si ami ki trové l’unt.
Mult fu preisiez en sun païs ;
mes tuz jurs ert maz e pensis.
Femme voleient qu’il presist ;
mes il del tut les escundist :
ja ne prendra femme nul jur,
ne pur aveir ne pur amur,
se ele ne puet despleier
sa chemise senz depescier.
Par Bretaigne vait la novele ;
il n’i a dame ne pucele
ki n’i alast pur asaier :
unc ne la porent despleier.
De la dame vus vueil mustrer,
que Guigemar puet tant amer.
Par le cunseil d’un suen barun
sis sire l’a mise en prisun
en une tur de marbre bis.
Le jur a mal e la nuit pis.
Nuls huem el mund ne purreit dire
la grant peine ne le martire
ne l’anguisse ne la dolur
que la dame suefre en la tur.
Dous anz i fu e plus, ceo quit ;
une n’i ot joie ne deduit.
Sovent regrete sun ami :
’Guigemar, sire, mar vus vi !
Mielz vueil hastivement murir
que lungement cest mal sufrir !
Amis, se jeo puis eschaper,
la u vus fustes mis en mer
me neierai ! ’Dunc lieve sus ;
tute esbaïe vient a l’us ;
n’i trueve clef ne serreüre :
fors s’en eissi par aventure.
Unques nuls ne la desturba.
Al hafne vint, la nef trova ;
atachiee fu al rochier,
u ele se voleit neier.
Quant el la vit, enz est entree ;
mes d’une rien s’est purpensee
qu’iluec fu sis amis neiez.
Dunc ne puet ester sur ses piez :
se desqu’al bort peüst venir,
el se laissast defors chaïr !
Asez suefre travail e peine.
La nes s’en vet, ki tost l’en meine.
En Bretaigne est venue al port
suz un chastel vaillant e fort.
Li sire qui li chastels fu
aveit a nun Meriadu.
Il guerreiot un suen veisin ;
pur ceo fu levez par matin,
sa gent voleit fors enveier
pur sun enemi damagier.
A une fenestre s’estot
e vit la nef ki arivot.
Il descendi par un degré ;
sun chamberlein a apelé.
Hastivement a la nef vunt ;
par l’eschiele muntent a munt.
Dedenz unt la dame trovee,
ki de belté resemble fee.
Il la saisist par le mantel ;
od lui l’en meine en sun chastel.
Mult fu liez de la troveüre,
kar bele esteit a desmesure ;
ki que l’eüst mise en la barge,
bien set qu’ele est de grant parage.
A li aturna tel amur,
unques a femme n’ot greignur.
Il out une serur pucele ;
en sa cbambre, ki mult fu bele,
la dame li a comandee.
Bien fu servie e honuree,
richement la vest e aturne ;
mes tuz jurs est pensive e murne.
Il vait sovent a li parler,
kar de bon quer la puet amer.
Il la requiert ; el n’en a cure,
ainz li mustre de la ceinture :
ja mes hume nen amera
se celui nun ki l’uverra
senz depescier. Quant il l’entent,
si li respunt par maltalent :
’Altresi a en cest païs
un chevalier de mult grant pris,
de femme prendre en itel guise
se defent par une chemise,
dunt li destre pans est pleiez ;
il ne puet estre desliez,
force u cultel n’i metreit.
Vus feïstes, ceo quit, cel pleit ! ’
Quant el l’oï, si suspira,
pur un petit ne se pasma.
Il la reçut entre ses braz.
De sun blialt trencha les laz ;
la ceinture voleit ovrir,
mes n’en poeit a chief venir.
Puis n’ot el païs chevalier,
que il n’i feïst essaier.
Issi remest bien lungement
de ci qu’a un turneiement,
que Meriadus afia
cuntre celui qu’il guerreia.
Mult i ot semuns chevaliers ;
Guigemar fu tuz li primiers.
Il l’i manda par gueredun
si cum ami e cumpaignun,
qu’a cel busuin ne li faillist
e en s’aïe a lui venist.
Alez i est mult richement ;
chevaliers meine plus de cent,
Meriadus dedenz sa tur
le herberja a grant honur.
Encuntre lui sa serur mande ;
par dous chevaliers li comande
qu’ele s’aturt e vienge avant,
la dame meint qu’il aime tant.
Cele a fet sun comandement.
Vestues furent richement,
main a main vienent en la sale ;
la dame fu pensive e pale.
Ele oï Guigemar nomer :
ne pout desur ses piez ester ;
se cele ne l’eüst tenue,
ele fust a terre chaüe.
Li chevaliers cuntre els leva ;
la dame vit e esguarda
e sun semblant e sa maniere.
Un petitet se traist ariere.
’Est ceo’, fet il,’ma dulce amie,
m’esperance, mis quers, ma vie,
ma bele dame ki m’ama ?
Dunt vient ele ? Ki l’amena ?
Ore ai pensé mult grant folie ;
bien sai que ceo n’est ele mie :
femmes se resemblent asez.
Pur niënt change mis pensez.
Mes pur cele qu’ele resemble,
pur qui mis quers suspire e tremble,
a li parlerai volentiers ! ’
Dunc vet avant li chevaliers.
Il la baisa, lez lui l’asist ;
unques nul altre mot ne dist
fors tant que seeir la rova.
Meriadus les esguarda ;
mult li pesa de cel semblant.
Guigemar apele en riant.
’Sire’, fet il,’se vus plaiseit,
ceste pucele essaiereit
vostre chemise a despleier,
s’ele i purreit rien espleitier.’
Il li respunt : ’E jeo l’otrei ! ’
Un chamberlenc apele a sei,
ki la chemise ot a guarder ;
il li comande a aporter.
A la pucele fu bailliee ;
mes ne l’a mie despleiee.
La dame conut bien le pleit.
Mult est sis quers en grant destreit ;
kar volentiers s’i essaiast,
s’ele peüst u ele osast.
Bien s’aparceit Meriadus ;
dolenz en fu, ainz ne fu plus.
’Dame’, fait il,’kar assaiez,
se desfaire le purriëz ! ’
Quant ele ot le comandement,
le pan de la chemise prent ;
legierement le despleia.
Li chevaliers s’esmerveiila.
Bien la conut ; mes nequedent
nel poeit creire fermement.
A li parla en tel mesure :
’Amie, dulce creature,
estes vus ceo ? Dites mei veir !
Laissiez m’en vostre cors veeir
la ceinture dunt jeo vus ceins
A ses costez li met ses meins,
si a trovee la ceinture.
’Bele’, fet il,’quels aventure
que jo vus ai ici trovee !
Ki vus a ici amenee ? ’
Ele li cunte la dolur,
les granz peines e la tristur
de la prisun u ele fu,
e coment li est avenu,
coment ele s’en eschapa,
neier se volt, la nef trova,
dedenz entra, a cel port vint,
e li chevaliers la retint ;
guardee l’a a grant honur,
mes tuz jurs la requist d’amur.
Ore est sa joie revenue.
’Amis, menez en vostre drue ! ’
Guigemar s’est en piez levez.
’Seignur’, fet il,’or m’escultez !
Ci ai m’amie cuneüe
que jeo quidoue aveir perdue.
Meriadu requier e pri,
rende la mei, sue merci !
Sis huem liges en devendrai ;
dous anz u treis le servirai
od cent chevaliers u od plus.’
Dunc respundi Meriadus.
’Guigemar’, fet il,’bels amis,
jeo ne sui mie si suzpris
ne si destreiz pur nule guerre,
que de ceo me deiez requerre.
Jeo la trovai, si la tendrai !
Encuntre vus la defendrai ! ’
Quant il l’oï, hastivement
comanda a munter sa gent.
D’iluec se part ; celui desfie.
Mult li peise qu’il lait s’amie.
En la vile n’out chevalier,
ki fust venuz pur turneier,
que Guigemar n’en meint od sei.
Chescuns li afie sa fei :
od lui irunt quel part qu’il alt ;
mult est huniz ki or li falt.
La nuit sunt al chastel venu,
ki guerreiout Meriadu.
Li sire les a herbergiez,
ki mult en fu joius e liez
de Guigemar e de s’aïe ;
bien set que sa guerre est finie.
El demain par matin leverent,
par les ostels se cunreerent.
De la vile issent a grant bruit ;
Guigemar primes les cunduit.
Al chastel vienent, si l’asaillent ;
mes forz esteit, al prendre faillent.
Guigemar a la vile assise ;
n’en turnera, si sera prise.
Tant li crurent ami e genz,
que tuz les afama dedenz.
Le chastel a destruit e pris
e le seignur dedenz ocis.
A grant joie s’amie en meine.
Ore a trespassee sa peine.
De cest cunte qu’oï avez
fu Guigemar li lais trovez,
que hum dit en harpe e en rote ;
bone en est a oïr la note.
Bezig met nieuwe vertaling...
GUIGEMAR
1.
Wie een goed onderwerp behandelt,
is bezorgd dat het werk niet goed zal zijn;
maar luister, heren, naar Marie,
die haar tijd zo goed mogelijk gebruikt.
Zo iemand, die om haar goede werk wordt bejubeld,
zou door het volk geprezen moeten worden,
maar inderdaad, waar een man of vrouw
van grote roem is, belasteren degenen
die jaloers zijn op haar goede werk
haar vaak, en met de bedoeling
haar roem te verminderen,
spelen ze de rol van een ellendige,
laffe hond, een straathond
die het volk heimelijk bijt.
Maar ik zal hier niet mee stoppen,
ook al zaaien kwaadsprekers
en valse vleiers onheil over mij –
want kwaadspreken is hun aard.
2.
Ik zal u zo beknopt mogelijk de verhalen vertellen
waarvan ik weet dat ze waar zijn,
waarover de Bretons verhalen hebben geschreven.
En in het begin zal ik u zo kort mogelijk,
letterlijk wat ik las volgend,
een avontuur voorleggen dat zich
in Klein Bretagne heeft afgespeeld
in lang vervlogen tijden.
3.
In die tijd heerste Hoilas over het land,
vaak in vrede en vaak in oorlog.
Onder zijn baronnen bevond zich
een heer van Léon,
Oridials genaamd,
van wie hij bijzonder veel hield.
Deze waardige en dappere ridder
had bij zijn vrouw twee kinderen:
een zoon en een mooie dochter.
De jonkvrouw heette Noguent
en de jongen, Guigemar,
was de mooiste jongen van het hele rijk .
Zowel zijn moeder als zijn vader
hielden ontzettend veel van hem.
Maar zodra hij het aankon afstand te doen
van de jongen, stuurde zijn vader hem
naar het hof om de koning te dienen.
Guigemar, die vriendelijk en dapper was,
maakte zich al snel bij iedereen geliefd,
en toen hij de juiste leeftijd van wijsheid had bereikt,
bewees de koning hem de nodige eer
en gaf hem wapens naar believen.
Daarop verliet Guigemar, na vrijgevig geschenken te
hebben uitgedeeld, het hof
en trok op zoek naar roem naar Vlaanderen,
waar altijd strijd en oorlog heerste.
Noch in Lotharingen, noch in Bourgondië,
noch in Anjou, noch in Gascogne,
kon men destijds zijn gelijke
onder de ridders vinden.
Toch was er in zijn natuur een gebrek,
namelijk dat hij niets om de liefde gaf.
Er was geen dame of jonkvrouw onder de hemel,
hoe edel of hoe mooi ook,
die hem niet op zijn smeekbede haar liefde zou hebben
geschonken; sterker nog:
Velen zetten de eerste stap,
maar hij bleef onverschillig.
Het leek erop dat hij niets met de liefde
te maken wilde hebben;
daarom beschouwden zowel vrienden als
vreemden hem als verloren voor hen.
4.
In de bloei van zijn roem
keerde de ridder terug
naar zijn eigen land om zijn vader
en zijn leenheer, zijn goede moeder
en zijn zuster te bezoeken, die allen
zeer naar hem hadden verlangd;
Hij bleef, meen ik, een hele maand bij hen.
Op een avond werd hij overvallen
door het verlangen om op jacht te gaan.
Hij liet zijn ridders, jagers
en drijvers komen en ging
de volgende ochtend het bos in.
Deze sport beviel hem namelijk uitstekend!
Ze kregen een groot hert in het oog;
de honden werden gelost,
de jagers renden vooruit;
de jonge ridder volgde langzamer,
want een dienaar droeg zijn boog,
pijlkoker en hanger, en hij wilde schieten,
als de kans zich voordeed,
voordat hij verder ging.
Even later zag hij in een dicht struikgewas
een hinde met haar reekalf;
ze was helemaal wit en had de horens
van een hert op haar kop.
Toen ze tevoorschijn kwam
bij het geblaf van de honden,
spande hij zijn boog
en trof haar voorhoofd,
zodat ze meteen neerviel.
Maar de pijl stuiterde terug
en doorboorde het paard en zijn dijbeen
zodat hij snel ten val kwam.
Hij viel op de grond in het zachte gras
naast de gewonde hinde.
Ze was ernstig gewond
en sprak, kreunend van de pijn:
"Helaas! Ik ben gedood!
En jij, vazal, die mij hebt verwond,
moge je lot zo zijn
dat je nooit genezing zult vinden.
Laat noch kruid noch wortel,
noch een bloedzuiger je van de
wond in je dij kunnen afhelpen
totdat je genezen bent door een vrouw,
die uit liefde voor jou
zoveel pijn en verdriet zal lijden
als geen enkele vrouw ooit
heeft meegemaakt; en jij
zult evenveel voor haar lijden –
wat iedereen zal verbazen die liefheeft,
liefgehad heeft en voor altijd
zal liefhebben.
Ga weg en laat me met rust!"
5.
Guigemar, die daar zwaargewond lag,
was met afschuw vervuld door deze woorden
en bedacht naar welk land hij zou moeten gaan
voor de genezing van zijn wonde. Hij wist het
maar al te goed, en zei tegen zichzelf,
dat hij nog nooit een vrouw had gezien
die hij kon liefhebben en die hem daarom
van zijn pijn zou kunnen genezen.
Maar hij riep zijn dienaar en zei:
"Vriend, geef je paard de sporen en zeg
tegen mijn kameraden dat ze terug moeten komen,
want ik wil met ze praten."
De man haastte zich weg; en Guigemar,
hoewel hij het uitschreeuwde van pijn,
verbond de wond stevig
met zijn tuniek, steeg toen op
en reed verder.
In zijn angst dat hij een paar
van zijn mannen zou tegenkomen
die hem zouden tegenhouden,
of op zijn minst vertragen,
leek het lang te duren
voordat hij daar was.
Halverwege het bos
leidde een met gras begroeide weg
hem het bos uit; en in de vlakte beneden
zag hij de oevers en kliffen van een rivier,
een zeearm, die daar een haven vormde.
Hierin lag een enkel schip
waarvan hij de mast kon zien.
Die boot was zeer zeewaardig,
zo goed van binnen en van buiten
geschoeid dat er geen naad te vinden was;
alle pinnen en beslag waren van ebbenhout,
zo kostbaar als al het goud onder de hemel,
en het ontrolde zeil was van de mooiste zijde.
De ridder bedacht zich dat hij nog nooit
had gehoord van een schip dat in deze streken
was geland; maar desondanks
ging hij verder en klom naar de bark.
Ondanks de hevige pijn aan zijn wond
ging hij aan boord , verwachtend
daar de bemanning van het schip te vinden;
maar hij zag niemand.
Midden op het schip trof hij een bed aan,
waarvan de poten en zijkanten
Salomo's werk waren,
van cipressenhout en wit ivoor,
ingelegd met goud.
De quilt was van zijde en goudweefsel;
de andere details weet ik nauwelijks te prijzen;
maar dit zal ik u vertellen
over het kussen: wie zijn hoofd erop legde,
zou nooit grijs haar krijgen.
De deken was van sabelmarter
en gevoerd met Alexandrijns purper.
In de boeg van de boot stonden
twee kandelaars van fijn goud
(de mindere waren een schat waard),
waarin twee brandende kaarsen hingen.
Zeer verbaasd over dit alles,
ging hij op het bed liggen
om even uit te rusten,
want zijn wond deed hem pijn.
Maar toen hij spoedig opstond
om te vertrekken,
mocht hij niet terugkeren,
want het schip snelde met hem weg
op volle zee, voor een zachte, gunstige wind,
die geen hoop op een terugtocht liet.
Het is geen wonder dat hij angstig
en ongemakkelijk was, want zijn wond
deed hem vreselijk pijn
en hij wist niet wat hij moest doen.
Toch moest hij het avontuur volbrengen.
Hij bad tot God om over hem te waken
en hem in Zijn macht
naar een veilige haven te brengen
en hem van de dood te redden.
Hij ging weer in bed liggen en viel in slaap.
Vandaag heeft hij het ergste van zijn lot gedragen.
Vóór de avond zal hij aankomen
waar hij genezen zal worden,
onder de muren van een oude stad,
de hoofdstad van dat koninkrijk.
6
De heer die over deze stad heerste,
was een zeer oude man en moest trouwen
met een dame van hoge afkomst,
zachtaardig, hoffelijk, eerlijk en discreet.
Maar hij was buitensporig jaloers,
want zo zijn alle oude mannen van nature,
ieder met een enorme angst
om bedrogen te worden.
De wacht die hij over haar hield,
was geen lachertje! Aan de voet van de donjon
lag een tuin die aan alle kanten was afgesloten.
De muren waren van groen marmer,
wonderbaarlijk hoog en dik,
met slechts één ingang, die dag en nacht
werd bewaakt. Aan de vierde zijde
was de zee, zodat niemand het kasteel zomaar
kon binnengaan of eruit vertrekken,
behalve per boot.
Hierbinnen had deze heer,
ter bescherming van zijn vrouw,
de mooiste kamer onder de hemel gebouwd,
met bij de ingang een kapel.
De kamer was geheel versierd
met schilderijen; en onder andere een afbeelding
van Venus, de Godin van de Liefde,
die de wegen en de aard van de liefde liet zien,
hoe mensen zich daaraan moesten houden
en de godin goed en trouw moesten dienen.
Ze wierp het boek van Ovidius
in een laaiend vuur,
waarin hij mannen leert
de liefde te mijden;
en bovendien vervloekte ze iedereen
die ooit dat boek zou lezen
of de voorschriften ervan
zou gehoorzamen.
In deze kamer zat de dame gevangen.
Haar echtgenoot had zijn nicht,
het kind van zijn zuster, een maagd
van adellijke afkomst, bij haar geplaatst.
Tussen deze twee dames heerste
een grote liefde, en wanneer de heer weg was,
waren ze altijd samen
totdat hij terugkeerde.
Behalve deze jonge vrouw
kwam er niemand binnen
de muur of kwam eruit,
behalve een oude priester,
grijs en rijp van jaren, die de sleutel had
van het achterportaal en naar binnen ging
om de dame Gods dienst voor te lezen
en haar aan tafel te bedienen.
7.
Diezelfde dag, in de vroege namiddag,
ging de dame, vergezeld door haar dienstmaagd,
de tuin in. Ze had na haar middagmaal geslapen
en ging nu naar buiten om zich te vermaken.
Ze keken neer op zee en zagen een schip
dat de vloedlijn trotseerde en de haven binnenvoer,
maar zagen geen mogelijkheid
hoe het daarheen was gebracht.
De dame, blozend van kleur, draaide zich om
om te vluchten – het is geen wonder
dat ze bang was – maar het meisje,
dat scherpzinnig en stoutmoediger
van hart was, troostte haar
en stelde haar gerust, zodat ze al snel
samen naar beneden gingen.
Het meisje legde haar mantel af
en stapte in de wonderbaarlijke sloep,
maar vond daarin geen levend wezen
behalve de slapende ridder.
Ze bleef even staan
en keek hem aan,
en toen ze hem zo bleek zag,
dacht ze dat hij dood was.
Dus ging ze terug en riep snel haar dame,
vertelde haar wat ze had gezien,
met een deerniswekkende klaagzang
over de doden.
De dame antwoordde:
"Laten we naar hem toe gaan.
Als hij dood is, zal onze priester ons helpen
hem te begraven; en als ik hem levend vind,
zal hij zeker met ons spreken."
Zonder aarzelen stapten ze samen in de boot,
de dame ging als eerste.
Toen ze in de sloep was gestapt,
bleef ze even voor het bed staan
en staarde naar de ridder, klagend
over zijn mooie gestalte, want het leek haar
alsof zijn jeugd tenietgedaan was;
en ze was bedroefd om hem.
Maar toen ze haar hand op zijn borst legde,
voelde ze die warm worden en voelde zij
het hart kloppen.
Daarop werd de slapende ridder wakker,
zag haar en begroette haar met grote vreugde,
wetende dat hij aan land was gekomen.
De dame, die treurig om hem had gehuild,
antwoordde hem met alle vriendelijkheid
en vroeg hem vanwaar hij kwam
en of hij voor de oorlog was gevlucht .
"In geen geval, dame," zei hij.
"Maar als het u behaagt
mijn avontuur te horen, zal ik het vertellen
en niets verbergen.
Ik kom uit Klein-Bretagne
en vandaag ben ik op jacht geweest in de bossen,
waar ik een witte hinde heb geschoten.
Maar de pijl kaatste terug
en verwondde me in mijn dij -
en ik mag nooit hopen
genezen te worden!
De hinde kreunde en sprak met bittere vloeken,
zwerend dat ik nooit genezing zou vinden
behalve door een maagd
die ik niet weet te vinden!
Toen ik mijn lot hoorde,
kwam ik meteen uit het bos,
en toen ik dit schip zag,
ging ik aan boord
(dwaas die ik was!)
en de boot vluchtte weg met mij;
ik weet niet waar ik ben aangekomen,
noch wat de naam van deze stad is.
Schone dame, in godsnaam,
ik bid u in uw genade,
geef me raad, want ik weet niet
waar ik heen moet,
noch kan ik mijn sloep sturen!"
Ze antwoordde: "Waarde en beste heer,
ik zal u graag raad geven. Deze stad
en al het omliggende land
is van mijn echtgenoot.
Hij is een machtige man
van hoge rang, maar hoogbejaard
en bitter jaloers!
Hij heeft me opgesloten in dit hof
met één enkele ingang,
waar een oude priester de deur bewaakt.
Moge God hem in de hel laten branden!
Hier zit ik dag en nacht gevangen;
en nooit zou ik het wagen
om naar buiten te gaan,
tenzij hij me toestemming geeft
of mijn heer me ontbiedt.
Hier heb ik mijn kamer en mijn kapel,
en dit meisje om mij te dienen;
En als het u behaagt te blijven
tot u beter in staat bent te reizen,
zullen wij u graag ontvangen
en u met goede wil dienen!"
Na deze woorden bedankte de ridder
de dame vriendelijk en zei
dat hij bij haar zou blijven.
Toen richtte hij zich op van het bed
en ze hielpen hem zo goed als ze konden.
Zo leidden ze hem naar de kamer van de dame
en legden hem op het bed van het meisje,
achter een rijk wandtapijt dat ze als gordijn
in de kamer hadden gehangen.
In gouden kommen brachten ze water
en baadden de wond aan zijn dij,
waarbij ze eerst het bloeden stelpten
met een mooie witte linnen doek;
daarna verbonden ze die stevig
en behandelden hem met alle tederheid.
Toen hun avondmaal kwam, tegen de avond,
hield de jonkvrouw ook genoeg over voor de ridder,
en hij at en dronk er lustig op los.
Maar de Liefde had hem diep geraakt
en zijn hart in beroering gebracht;
want de dame had hem zo betoverd
dat hij zijn geboorteland volledig vergat,
en hoewel hij geen pijn voelde
door zijn verwonding
zuchtte hij in diepe nood
en smeekte het meisje, dat hem zou bedienen,
hem met rust te laten om te slapen.
Dus ging ze weg naar haar dame,
die ook enigszins geraakt was
door het vuur dat het hart van de ridder
zo had aangewakkerd
en in vuur en vlam had gezet.
8.
Hij bleef alleen achter,
peinzend en bedrukt,
hoewel hij nog niet wist waarom;
toch besefte hij terdege dat als hij niet
door deze dame werd genezen,
zijn dood onvermijdelijk was.
"Helaas!" zei hij, "wat moet ik doen?
Ik zal naar haar toe gaan
en haar om genade en medelijden vragen
voor deze wanhopige ellendeling.
Als ze mijn gebed afwijst
en trots en wreed is,
dan moet ik óf sterven óf mijn hele leven
wegkwijnen met deze wond!"
Daarop zuchtte hij, maar na een tijdje
nam hij een nieuw besluit
om het te dragen,
want dat doet hij die niet beter kan.
De hele nacht kon hij de slaap niet vatten,
zuchtend en in grote nood,
terwijl hij zich in zijn hart haar woorden
en haar manieren, haar stralende ogen
en haar zoete lippen herinnerde,
die dit verdriet in zijn boezem hadden gebracht!
Tussen zijn tanden door schreeuwde hij om genade –
hij noemde haar bijna zijn geliefde!
Als hij had geweten dat ook zij
door liefde werd overmand,
zou hij verheugd zijn geweest, denk ik!
Zelfs een beetje verlichting zou het verdriet
dat hem helemaal bleek maakte
enigszins hebben verzacht.
Maar als hij leed uit liefde voor haar,
had ze inderdaad geen reden om op te scheppen.
's Morgens, vóór zonsopgang,
was zij opgestaan, klagend dat de liefde
haar zo had overweldigd
dat ze niet kon slapen.
Haar dienstmaagd zag aan haar
en haar manieren heel goed
dat ze van deze ridder hield
die nu in haar kamer vertoefde
totdat hij genezen zou zijn;
maar ze wist niet of hij van de dame hield of niet.
Toen de dame naar de kapel was gegaan,
ging haar dienstmaagd bij het bed
van de ridder zitten,
waarop hij haar riep:
"Gezellin, waar is mijn dame gebleven? W
aarom is ze zo vroeg opgestaan?"
Hij zei niets meer, en zuchtte slechts.
Het meisje zei:
"Heer, u bent verliefd!
Zorg er nu voor dat u het niet te veel verbergt.
Het kan zijn dat uw liefde welgemeend is.
De man die mijn dame wil beminnen,
zou haar waarlijk
in hoog aanzien moeten houden;
maar zo u beiden standvastig bent,
zou uw liefde gepast zijn,
want u bent mooi en zij is mooi!"
Hij antwoordde het meisje:
"Ik ben zo overmand door liefde
dat ik zeker ten onder ga,
tenzij ik hulp of bijstand krijg.
Geef me raad, mijn lieve gezellin!
Wat moet ik met deze liefde doen?"
Ze troostte de ridder
met grote vriendelijkheid
en verzekerde hem ervan
dat ze hem zo goed mogelijk zou helpen;
want ze was inderdaad hoffelijk en elegant.
9.
Nadat de dame de mis had bijgewoond,
kwam ze terug, maar ze kon hem niet
uit haar hoofd zetten. Ze was benieuwd
hoe het met hem ging, van wie ze hield,
of hij wakker was of sliep.
Het meisje wenkte haar dame
om naar de ridder te komen,
zodat ze hem in alle rust
haar hart kon tonen en het in voor-
en tegenspoed kon veranderen.
Ze begroetten elkaar,
beiden verlegen.
Hij durfde haar nauwelijks te smeken,
want hij was een vreemdeling
en vreesde dat ze hem zou haten
en wegjagen als hij haar zijn smart zou tonen.
Maar wie zijn ziekte niet toont,
vindt misschien geen genezing!
Liefde is een wonde in het hart;
en als ze zich niet toont,
wordt het een kwaad dat lang duurt,
omdat het van nature komt.
Velen beschouwen het als iets lichts,
zoals die lompe hovelingen,
die hun eigen plezier in de wereld zoeken
en vervolgens pochen over hun slechte daden.
Dit is geen liefde, maar eerder
dwaasheid, zonde en wellust.
Wie een ware minnaar vindt, moet hem
trouw liefhebben
en hem gehoorzaam dienen.
Nu heeft Guigemar zo ontzettend lief dat, of hij nu
bestemd is voor snelle hulp
of tegen zijn wil moet leven,
de liefde hem sterkt
om zijn hart bloot te leggen.
"Dame," zei hij, "ik sterf van liefde voor u!
Mijn hart is zo gekweld dat ik,
als u me niet geneest,
waarlijk moet sterven!
Ik zou u als mijn vrouwe willen;
lieveling, zeg me geen nee!"
Toen ze dit hoorde, antwoordde ze bescheiden,
hoewel glimlachend:
"Beste vriend,
het zou te vroeg zijn
om uw gebed te verhoren;
ik ben niet gewend om zoiets te doen!"
"Mevrouw," smeekte hij, in godsnaam,
wees niet boos over wat ik u zal vertellen!
Het is goed genoeg voor een lichte vrouw
om zich lang te laten smeken;
het zal haar waarde verhogen als men denkt
dat ze onervaren is in de liefde.
Maar de dame met een zuiver hart,
die deugdzaam is met een een goede geest,
mag, als ze een man vindt die haar bevalt,
hem niet te hooghartig behandelen
voordat ze toestemt in de liefde.
Voordat iemand het weet of hoort,
kunnen ze samen veel vreugde beleven.
Schone dame, laten we deze discussie beëindigen!"
Ze wist dat zijn woorden oprecht waren
en schonk hem meteen haar liefde,
waarop hij haar kuste
en bij haar tot rust kwam
terwijl ze samen flirtten en spraken,
met kussen en omhelzingen.
Het is toch zeker passend dat ze hun deel krijgen
van wat andere mensen gewend zijn te krijgen!
Ik geloof dat Guigemar anderhalf jaar
bij haar was en in die tijd van zijn leven
heel gelukkig was.
Maar het lot staat niet stil;
even later draait het wiel rond,
zet de een omhoog en de ander omlaag.
Zo ging het ook met hen,
want al snel werden ze ontdekt.
Op een ochtend tijdens de zomer,
terwijl de dame naast haar ridder lag,
kuste ze zijn lippen en zijn gezicht
en zei toen: "Mijn mooie, lieve schat,
mijn hart zegt me dat ik je zal verliezen;
we zullen bespied en ontdekt worden.
Als je sterft, zou ook ik graag sterven;
maar als je kunt ontsnappen,
vind je misschien een andere liefde,
en zal ik verlaten achterblijven!"
"Mevrouw," zei hij, "Praat niet meer.
Nooit zal ik vreugde of vrede
met een andere vrouw hebben dan met u!
Wees niet bevreesd!"
"Liefste, om hier zeker van te zijn,
geef me uw hemd en laat me een plooi vlechten
onder de slip op zo'n manier dat als een vrouw
erin slaagt hem los kan maken
of weet hoe ze de plooi eruit moet halen,
u haar met mijn toestemming mag beminnen."
Hij gaf het aan haar, en stemde toe;
en zij vlechtte toen op zodanige wijze
dat geen enkele vrouw
het zou kunnen losmaken,
tenzij ze geweld of een mes gebruikte.
En toen ze het hemd teruggaf, kreeg zij
een gordel die ook haar
tot een afspraak zou verbinden:
Wie de gesp ervan kon openen
zonder hem te breken
of te beschadigen,
die zou zij wel kunnen beminnen.
Daarop kuste hij haar,
en daarmee was hij tevreden.
10.
Diezelfde dag werden ze opgemerkt
ontdekt, betrapt en gezien
door een valse kamerheer,
die zijn heer daarheen had gestuurd
om met de dame te spreken.
Hij kon de kamer niet binnengaan,
maar hij zag hen door een raam
en ging het aan zijn heer vertellen.